TRÍ TUỆ - TỈNH THỨC

(Lời Phật dạy)

Đức Phật dạy người có trí tuệ thường xuyên quán chiếu năm điều để sống tỉnh giác, không phóng dật, biết rõ đâu là chân thật – đâu là giả tạm. Năm điều ấy như năm ngọn đèn soi sáng con đường tu tập, giúp ta hiểu thẩm thấu vô thường (anicca), khổ (dukkha), vô ngã (anattā), từ đó khởi tâm khiêm cung, lòng biết ơn và nhẹ nhàng buông xả.

⸻

1. “Tất cả chúng sanh đều bị già” (Sabbe sattā jarā-dhammā).

Già là quy luật tự nhiên. Thân thể, dung nhan, sức khỏe đều đổi thay theo thời gian. Quán về già để không tự hào về tuổi trẻ, không ỷ lại vào sức lực, mà siêng năng tu tập khi còn đủ duyên lành.

2. “Tất cả chúng sanh đều bị bệnh” (Sabbe sattā vyādhi-dhammā).

Không ai tránh khỏi bệnh tật. Khi quán niệm về bệnh, ta thấy thân này vốn mong manh, biết trân trọng sức khỏe, sống điều độ, và khởi tâm cảm thông với người đang đau khổ.

3. “Tất cả chúng sanh đều phải chết” (Sabbe sattā maraṇa-dhammā).

Cái chết không hẹn trước. Người hiểu đạo không sợ chết, vì biết chết chỉ là chuyển nghiệp sang đời khác. Quán về chết để sống sâu sắc, thương yêu nhiều hơn, và dừng gây tạo điều ác.

4. “Tất cả những gì ta yêu quý sẽ rời xa ta” (Sabbe piyehi manāpehi nānābhāvo vinābhāvo dhammo).

Mọi tình thân, của cải, danh vọng đều vô thường. Quán về chia ly giúp ta yêu thương trọn vẹn mà không chấp trước, biết buông xả khi duyên hết, để tâm được nhẹ nhàng, tự tại.

5. “Tất cả chúng sanh là chủ nhân của nghiệp” (Kammassakā sattā kamma-dāyādā kamma-yonī kamma-bandhū kamma-paṭisaraṇā).

Nghiệp (kamma) là quy luật vận hành công bằng nhất. Mỗi việc ta nghĩ, nói, làm đều gieo nhân để gặt quả. Quán về nghiệp khiến ta sống chánh niệm (sati), hành thiện (kusala), đoạn ác (akusala), vì biết không ai khác ngoài ta chịu trách nhiệm cho đời mình.

⸻

Quán năm điều này không phải để sầu khổ, mà để thức tỉnh. Khi thấy rõ già, bệnh, chết, chia ly và nghiệp là quy luật, ta sẽ biết sống thiện lành, trân trọng hiện tại, không oán than, không trách móc. Người tu tập như thế sẽ dần an trú trong chánh pháp, tâm sáng như trăng rằm, bình an giữa dòng đời biến động.

St